
Κατά την ελληνική μυθολογία, η Χαλκιδική αποτέλεσε το πεδίο μάχης μεταξύ των κραταιών Γιγάντων και των θεών του Ολύμπου. Ο θρύλος λέει ότι αφού έχασε τον πόλεμο, ο Εγκέλαδος, ο αρχηγός των Γιγάντων, θάφτηκε ζωντανός στην Κασσάνδρα. Η παλιά ονομασία της χερσονήσου ήταν «Φλέγρα», που σημαίνει «τόπος της φωτιάς». Στο άλλο άκρο της Χαλκιδικής, η χερσόνησος του Άθω ονομάστηκε μετά από το γίγαντα Άθω ο οποίος κατά τη ίδια μάχη έριξε το βουνό στους Θεούς, λες και ήταν μια μικρή πέτρα. Η Σιθωνία πήρε το όνομά του από τον Σίθων, γιο του Ποσειδώνα.
Οι μύθοι που περικλείουν τη Χαλκιδική δίνουν μια μικρή μόνο γεύση της μεγάλης ιστορίας της, η οποία αγγίξει σχεδόν τα 3.000 χρόνια. Οι πρώτες κοινότητες δημιουργήθηκαν από εποίκους που έφθασαν από τη θάλασσα τον 8ο π.Χ. αιώνα. Ωστόσο, μετά τις πρόσφατες ανασκαφές στο σπήλαιο των Πετραλώνων έχει υπολογιστεί ότι η ιστορία της Χαλκιδικής χρονολογείται 700.000 χρόνια πριν. Σύμφωνα με τους παλαιοντολόγους που μελέτησαν τα ευρήματα από το σπήλαιο, εδώ άναψε η αρχαιότερη γνωστή ελεγχόμενη φωτιά, περίπου 700.000 χρόνια πριν. Το κρανίο που βρέθηκε εδώ κατά τη διάρκεια των ανασκαφών εκτιμάται ότι είναι ηλικίας 250.000 ετών ενώ η επιστήμη θεωρεί πως ανήκε σε ένα είδος ανθρώπου άγνωστο μέχρι τώρα. Πολλοί προϊστορικοί οικισμοί έχουν ανακαλυφθεί κατά μήκος της ακτογραμμής καθώς και στις πεδιάδες νησιού. Οι οικισμοί αυτοί δείχνουν ότι ήδη από το 4.000 π.Χ. η Χαλκιδική ήταν μια πλούσια, πυκνοκατοικημένη περιοχή στην οποία η τέχνη άνθιζε και τα αντικείμενα της διακοσμούσαν την καθημερινή ζωή των ανθρώπων.
Κατά τη διάρκεια των αιώνων, η περιοχή έπεσε κάτω από Ρωμαϊκή, Βυζαντινή, Ενετική και στη συνέχεια Τουρκική κατοχή, μέχρι που έγινε μέρος της σύγχρονης Ελλάδας το 1912. Λαμβάνοντας υπόψη το πλούσιο παρελθόν της, δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι η Χαλκιδική σφύζει από εκπληκτικά αρχαιολογικά αξιοθέατα: Βυζαντινοί πύργοι και κάστρα δίπλα σε ερείπια αρχαίων ναών και πολλά άλλα… Ειδικής μνείας χρήζει το όρος Άθως, στην ανατολική χερσόνησο της Χαλκιδικής, που αποτελεί αυτοδιοίκητο συγκρότημα μεσαιωνικών μοναστηριών και γνωστό ως το «Άγιο Όρος».
Μέσα στις τελευταίες δεκαετίες η Χαλκιδική διανύει μοναδική οικονομική ανάπτυξη με προοπτική να γίνει ένα από τα σημαντικότερα, σύγχρονα τουριστικά κέντρα της Ευρώπης.